De economie van het kraambed

Gepubliceerd in het Nederlands Dagblad van 24 december 2014

Afgelopen twee weken brachten zeker 6 professionals van even zoveel instanties ons gezin een huisbezoek. Aanleiding: onze derde dochter is geboren. Dat er dan een verloskundige en een kraamhulp komen is logisch, maar daarnaast trok een parade van huisartsen, gehoorscreeners, hielprikkers, consultatiebureau-artsen en -verpleegkundigen langs. Allemaal voerden ze hun taken uit én stelden ze hun vragen: of wij als gezin voldoende netwerk hadden om op terug te vallen? Of wij zelf een stabiele jeugd hadden gehad? Of er sprake was van schulden, drank of drugs?

Allemaal kwamen ze maar eventjes. Maar als ik alle uren bij elkaar optel hebben wij als gezin een behoorlijk beslag gelegd op de zorgcapaciteit. En was dat nodig? Zeker niet. Het is vast belangrijk om bij jonge gezinnen te screenen hoeveel opvoedondersteuning en zorg nodig zal zijn. Maar ik mag aannemen dat wij als gezin met drie kinderen al lang bekend zijn bij huisarts, school en consultatiebureau. En ook zonder die informatie zou voor ons – en veel andere gezinnen – één bezoek – waarin gelijk de nodige tests bij de baby werden uitgevoerd – voldoende zijn. In een tijd waarin op alle fronten op de zorg wordt bespaard dacht ik gelijk: dit kan efficiënter.

Maar de besparing op het kraambed wordt in een andere hoek gezocht, leerde ik van mijn kraamhulp. Zij stelde een paar vragen, waarmee de kraamzorgorganisatie de toegevoegde waarde van de zorg kon aantonen. Want als straks alle kersverse vaders een extra dagje vrij krijgen van hun werkgever, voorziet de kraamzorg wel waar de klappen gaan vallen.

De reactie van de zorgorganisaties tekent de impact die de afgelopen bezuinigingsjaren op ons denken hebben gehad: alles draait om economische toegevoegde waarde. Doordat de kraamhulp adviezen geeft bij bekkeninstabiliteit wordt immers bespaard op latere kosten als fysiotherapie. Daar is een mooi modelletje van te maken, waarmee kan worden aangetoond dat de kosten van de kraamzorg in het niet vallen bij alle besparingen die deze zorg zelf genereert.

Dat de zorgorganisaties die berekeningen vast voorbereiden illustreert voor mij vooral hoezeer de zorg zelf in een kramp is geschoten. Want mogen zorgvoorzieningen alleen in stand blijven als ze rendabel zijn? Gaan we dan ook alleen behandelingen uitvoeren wanneer daar besparingen tegenover staan? Dat zou betekenen dat we de beste zorg reserveren voor de doelgroepen die de gemaakte kosten nog het beste kunnen terugverdienen, zoals jongeren of werkenden.

Zo bleef ik, aan het einde van de kraamtijd, achter met een baby én veel vragen. Zoals: als ouderen gedwongen zijn een eigen bijdrage te betalen voor zorg aan huis, waarom zouden andere doelgroepen dat dan niet ook moeten doen? En tegelijkertijd: waarom bezuinigen op praktische zorg die concrete toegevoegde waarde heeft zolang er zoveel onnodige tijd wordt geïnvesteerd door allerlei andere professionals die een ‘signaleringsfunctie’ hebben?

Maar vooral: waarom maken we overal economie van?

Scène op een naaktstrand

Gepubliceerd in het Nederlands Dagblad van 26 november 2014

Setting: een naaktstrand op één van de Canarische Eilanden. Tientallen blote blanke toeristen smeren zich in met zonnebrandolie. Dan opeens strandt er een bootje vol ziek ogende Afrikaanse vluchtelingen. Er breekt paniek uit onder de toeristen, die bang zijn dat de Afrikanen ebola hebben. De toeristen trekken zich terug aan de rand van het strand. Vijf uur wachten later krijgen de vluchtelingen hulp – ze worden afgevoerd in een vuilniswagen.

Het lijkt een wat wrang begin van een roman. Een verhaal dat bijna te bizar is om nog geloofwaardig te zijn. En toch is het echt gebeurd. Ik las begin november over dit voorval in een kantlijnberichtje diep weggestopt in een gratis ochtendkrant. Dat is al bijzonder, want de meeste kranten maakten überhaupt geen melding van deze gebeurtenis. Maar toen ik het eenmaal had gelezen liet het met niet meer los. Want als ik eerlijk ben: wat zou ik gedaan hebben als ik met mijn gezin op een strand had gezeten?

Deze week is het ‘ebola actieweek’ van de samenwerkende hulporganisaties. Die spreken over de epidemie als een humanitaire ramp die veel verder gaat dan alleen medische nood. Giro555 heeft daarbij hard zijn best gedaan te zorgen dat die boodschap aankomt. Maar het lukt ze niet helemaal – het glijdt langs me heen. En niet alleen bij mij: uit een peiling bleek half november dat krap 20% van de Nederlanders overweegt geld te doneren. Net als de toeristen op het strand sluiten ook wij ons af.

Volgens mij tekent dit de driehoeksverhouding tussen onszelf, de media en het lijden om ons heen. Aan de ene kant is er onze bijna niet te bevredigen behoefte om geëmotioneerd worden. Dat verklaart de brede opkomst van programma’s over kinderen met Down, ‘undateables’ of gala-avonden over kanker. Deze programma’s zitten vol met persoonlijke verhalen die situaties dichtbij brengen maar net niet te confronterend worden. Het zijn verhalen waarin moeilijkheden overwonnen worden of donkere periodes gouden randjes blijken te hebben. En voor de dodelijke ziektes organiseren we gala-avonden. Zo is er toch nog iets te schitteren.

Daar tegenover staat het grote ongemak dat ook de toeristen gevoeld moeten hebben toen het bootje vol vluchtelingen op hun vakantiebestemming strandde. Als lijden echt dichtbij komt is het niet meer te verdoezelen met confetti. Het ongemak valt dan niet meer te verbergen. Dat geldt zeker voor het lijden dat ebola heet. Dat heeft geen gouden randje, maar wordt rauw opgediend.

De scène op het naaktstrand deed me denken aan het bekende liedje van Elly en Rikkert: “hé Chris, kom van je eiland af. Je hangt in je hangmat, je speelt monopoly, je ogen vol zand en zonnebrandolie. (…) En jij bent die duif. Maar jij sloeg nog nooit in vertrouwen je vleugels uit.” Misschien voelen we ons deze week geroepen om in actie te komen. Maar we kunnen in elk geval proberen het ongemak niet te vermijden, niet weg te kijken en ons niet laten afleiden door gala’s en confetti. Zeker niet nu we zondag beginnen aan Advent: een tijd van hoop en verwachting, van uitzien naar redding voor de héle wereld.

Infobesitas

Gepubliceerd in het Nederlands Dagblad, 22 oktober 2014

Ik stond laatst in de trein van mijn woonplaats Gouda naar Den Haag. Het was ochtendspits en de trein was iets korter dan gewoonlijk. Ik was als één van de laatste passagiers ingestapt, maar toch was het een bewuste keuze dat ik stond. Met mijn duidelijk zichtbare buik van ruim 7 maanden zwangerschap had ik makkelijk een zitplek op kunnen eisen.

Maar ik besloot dat niet te doen, want ik wilde mijn medereizigers eens goed observeren. Ik vroeg me af of – en zo ja, na hoe lang – iemand uit zichzelf zou opkijken. Gedurende de 20 minuten die de reis duurde was er maar één iemand die rondkeek en oogcontact maakte: de oudere meneer die even verderop in het gangpad stond.

Een paar jaar terug zou ons allebei waarschijnlijk een zitplaats zijn aangeboden – maar deze treinreis was er niet één passagier die naar een van ons opkeek. Alle andere reizigers waren verdiept in hun eigen device: laptops, telefoons, tablets, een enkeling een spelcomputer.

Hoe serieus iedereen ook keek, ik kon niet geloven dat al mijn medepassagiers al waren begonnen met werken in de trein. Het gros van hen zat waarschijnlijk op facebook, zat te whatsappen of speelde een spelletje. De medicus Bertho Nieboer noemde dat afgelopen zomer in een opiniestuk in deze krant ‘Infobesitas’: een continue honger naar informatie, met de onderliggende angst om dingen te missen.

Nieboer herkende afgelopen zomer symptomen van infobesitas bij de vakantiegangers die hij ontmoette. Hij noemt als voorbeeld een man die iedere ochtend de auto in stapte naar het dichtstbijzijnde wifi-punt om alle nieuws en updates op zijn telefoon in te laden. Om maar niets te hoeven missen. Maar als ik zo mijn medereizigers eens bestudeerde kon ik niet geloven dat zo’n vorm van infobesitas een complete verklaring was voor wat ik zag. Is een angst om updates van je vrienden te missen, of om een nieuwsbericht te missen, een volledige verklaring om 20 minuten lang niet om je heen te kijken en geen van je medepassagiers te registreren?

Ik zou een stap verder willen gaan. Het is volgens mij niet alleen de zucht naar informatie die ons onze smartphones en andere devices intrekt. hier speelt collectief iets wat je ook kunt hebben tijdens het hardlopen of een lange wandeling: het lopen gaat prima, tot het moment dat je stopt. Als je even hebt gepauzeerd, merk je dat je onvoldoende energie over hebt om weer op te starten.

Ik denk dat naast de angst om updates te missen, heel veel mensen de stilte en het ervaren van een rustmoment ontwijken omdat ze er bang voor zijn. Zolang we impulsen blijven krijgen, kunnen we vooruit. Als die impulsen te lang wegvallen, is de stilte te confronterend.

Juist als Christen is dat iets om extra alert op te zijn. Want als er geen gelegenheid is voor rust en stilte – thuis in je (binnen)kamer, maar ook onderweg en op je werk – wordt het moeilijk om Gods stem te verstaan. Zoals de Prediker het zegt: beter is één hand gevuld met rust, dan beide vuisten vol gezwoeg en najagen van wind. Misschien is het tijd voor een ND-medidatie-app?

Routine

Gepubliceerd in het Nederlands Dagblad, 24 september 2014

Toen ik een aantal maanden geleden mijn vaste contract verruilde voor een bestaan als zelfstandig ondernemer had ik veel reacties verwacht – maar niet dat de meest gestelde vraag zou zijn: ‘maar wáár ga je dan werken?’ Mijn antwoord - ‘geen idee’ - was voor veel vrienden en oud-collega’s moeilijk te plaatsen. Veel van hen bleken werk vooral te associëren met een plek waar je naar toe gaat, en waar je weer vandaan reist. Werk is dan een vaste locatie, met min of meer vaste activiteiten. Kortom: een ritme, een routine. Eén die bovendien bijna belangrijker lijkt dan dat wát je dan precies doet.

Ik vond dat toen wat oppervlakkig en klein gedacht, maar daar ben ik wel van teruggekomen. Inmiddels heb ik ervaren hoe intensief het is om een gezin te combineren met een baan zonder vaste activiteiten en zonder vaste weekstructuur. En ben ik tot de slotsom gekomen dat een routine geen bijzaak is. Een vaste structuur is ook nodig om voldoende energie ‘over’ te hebben voor je eigenlijke werk.

Dat blijkt ook uit een infographic die ik laatst zag, waarin de dagelijkse routine van beroemde creatievelingen werd weergegeven. Grote creatieve geesten als Beethoven, Tchaikovski, Flaubert en Kant hielden zich aan een zeer strikte dagelijkse routine. Een beroemde quote van Gustave Flaubert stelt zelfs dat een regelmatig en ordelijk leven noodzakelijk is om origineel te kunnen zijn in werk. Ook één van mijn favoriete auteurs, de Japanner Haruki Murakami, is daar stellig van overtuigd. Wanneer hij schrijft aan een nieuw boek staat Murakami om 04:00 in de morgen op, om daarna strikt zes uur aaneengesloten te schrijven. Ook de rest van de dag verloopt volgens vaste patronen. Zo loopt hij elke middag precies 10 kilometer hard. Murakami: “ik houd me elke dag aan deze routine, zonder daarvan af te wijken. De herhaling zelf wordt het belangrijkste: het is een vorm van hypnose.”

Dat slaat de spijker op zijn kop. Een vaste dagelijkse – of wekelijkse – routine kan helpen om goed te functioneren. Soms is een strak ritme zelfs puur noodzakelijk om een bijzondere prestatie te kunnen bereiken, zoals een vast trainingsschema nodig is om een marathon te kunnen lopen. Maar er is een keerzijde: ook onze vaste patronen kunnen iets verslavends krijgen en hypnotiserend gaan werken.

Dat heb ik ervaren op het moment dat mijn oude routine wegviel – en niet meteen werd vervangen door een nieuw werkritme. Ik zag ineens hoe sterk ik jarenlang heb geleund op een vast, voorspelbaar patroon – en hoezeer ik daar mijn zekerheden aan ontleende. De voorspelbaarheid van het weekritme gaf me de illusie van eigen controle. En het uitvoeren van taken waarvan ik al wist dat ik ze beheerste bracht me een onterecht geloof in eigen kunnen. Zo was de routine zelf verslavend gaan werken. Misschien is, in tegenstelling tot wat Flauberts stelt, dus juist het lóslaten van regelmaat en zekerheden wel een opdracht – voor mij, en wellicht ook voor u – om weer te kunnen worden zoals we oorspronkelijk zijn bedoelt: origineel.

Zie ook: 

http://www.fastcodesign.com/3032874/infographic-of-the-day/the-daily-routines-of-26-of-historys-most-creative-minds

Anticipation

Op 27 juli 2014 verschenen in het Nederlands Dagblad

Er ligt een man in een bushokje, een lege fles naast hem op de grond. De straat is grauw en grijs -  maar rechtsboven het bushokje zijn de contouren zichtbaar van een kosmonaut. Een oude vrouw, in lompen gehuld, scharrelt tussen stapels lege dozen. In de schaduwen achter haar is een heel andere werkelijkheid verborgen, een met bloemen in plaats van karton.

Het zijn beelden uit de serie lost expectations van de Oekraïense schilder Marina Shkarupa. Ik zag haar werk een paar weken geleden, in het Museum voor Moderne Kunst in Pärnu, Estland. Het museum had een kleine, maar indringende expositie georganiseerd van moderne Oekraïense kunst. De expositie, onder de veelzeggende titel anticipation (verwachting, voorgevoel) opende met een krachtige fotoserie, gemaakt tijdens de protesten op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev in december 2013. Naast de beelden bleef ook het bijschrift mij bij: ‘op deze foto’s kunt u volgen hoe zo’n honderd Oekraïners met hun leven betaalden voor hun dromen.’

Terwijl het conflict in de Oekraïne steeds grimmiger werd, moest ik regelmatig terugdenken aan deze expositie. De kunst die ik in Estland had gezien, had me iets laten voelen van de donkere angst van de Oekraïense bevolking, een angst om beroofd te worden van hun dromen, verwachtingen en perspectieven.

Ook onder de Esten zelf zijn de herinneringen aan een tijd van angst en onderdrukking nog vers. Jan Brokken verwoordt het in zijn boek Baltische zielen als volgt: ‘generaties zijn hier opgegroeid met de KGB. Dat raak je nooit meer kwijt. Vanaf een bepaalde generatie zijn de Esten nog steeds bang, bang, eeuwig bang.’ De foto’s en schilderijen zullen bij de Esten dus nog vele malen sterkere emoties oproepen dan bij mij. De toelichting bij de expositie geeft ook blijk van zo’n sterke betrokkenheid: ‘De donkere wolken van de geschiedenis trekken weer samen boven de Oekraïense hemel. Wij willen daarom ons geloof en onze hoop in een goede toekomst voor hen uitspreken. Want elke natie heeft vriendelijke buurlanden nodig om hen te steunen in hun dromen.’

Maar de toelichting gaat een stap verder: ‘We willen geen eenrichtingsverkeer. Daarom exposeren de beste Estse kunstenaars gelijktijdig in Kiev, in een expositie die draait om het geloof dat de basisrechten van de mens heilig zijn.’

Dat statement maakte deze expositie de meest beladen tentoonstelling die ik ooit heb bezocht. Want een uitwisseling gaat een grote stap verder dan betrokkenheid. De expositie gaf niet alleen het gevoel van angst van de Oekraïense kunstenaars een stem, maar gaf daar door de uitwisseling ook antwoord op. Het maakte de tentoonstelling tot meer dan een mooi gebaar. De uitwisseling maakt het verschil tussen meeleven op afstand en actief deelnemen. 

Ik hoop dat ook onze culturele sector in deze oorlogszomer wegen vindt om het Estse voorbeeld na te volgen. En dat ook wij in onze kunst de taal vinden emoties te delen en uit te wisselen met alle bevolkingsgroepen die deze zomer met levens hebben moeten betalen voor hun dromen. 

Verdringing

Op 23 juli 2014 verschenen in het Nederlands Dagblad.

Deze week ontmoette ik Jasper, een sterke vent van begin dertig. Jasper heeft maar één droom: een vast maandinkomen. Hij werkt in de beveiliging op een nul-uren contract. Sommige maanden kan hij wel 100 uur werken, andere maanden helemaal niet. Jasper heeft daarom ook een bijstandsuitkering. Maar de gemeente vindt zijn onregelmatige inkomen maar lastig en onhandig – stel je voor dat Jasper een maand uitkering én salaris zou ontvangen... Voor de zekerheid houdt de administratie van zijn gemeente daarom elke maand de maximale 100 uur werk aan loon op zijn uitkering in. Als hij minder werkt, moet hij dat maar aantonen. Dat zou Jasper graag doen, maar hij kan het niet. Zijn baas weigert hem loonstrookjes te geven voor de maanden waarin hij helemaal niet werkt: geen loon is immers ook geen loonstrook. Zo zijn de maanden zonder werk voor Jasper een dubbele sof: geen loon en nauwelijks uitkering. 

Nog maar een paar weken eerder sprak ik Sylvia, een zeer slechtziende veertiger. Ze vertelde me trots over haar carrière als administratief medewerkster, waarbij ze ondanks haar handicap posities binnen grote bedrijven had weten te vervullen. Maar haar huidige werkgever heeft al aangegeven straks haar jaarcontract niet meer te verlengen. Als per 1 januari de nieuwe participatiewet ingaat, krijgen alle werkgevers immers de opdracht om ‘garantiebanen’ beschikbaar te stellen voor de doelgroep die het moeilijkste werk vindt: mensen die zo’n zware fysieke of psychische beperking hebben dat ze nooit zelf een voldoende salaris kunnen verdienen. Sylvia is daar de dupe van: haar baan wordt straks een ‘garantiebaan’ voor iemand met een net iets zwaardere handicap. Het resultaat: voor het eerst in haar leven raakt Sylvia werkloos.

Voor wie denkt dat Jasper en Sylvia pechvogels zijn, heb ik slecht nieuws. Nederland kent duizenden en duizenden werkzoekenden, laagopgeleiden en mensen met een arbeidsbeperking. De cijfers spreken boekdelen: eind 2013 waren er ruim 650.000 werklozen – en maar 94.000 vacatures. De concurrentie aan de onderkant van de arbeidsmarkt is zwaar, de regelgeving complex en bureaucratisch – en overheidssubsidies voor de ene doelgroep leiden vaak tot malaise bij de andere doelgroep. Het boek ‘De kwetsbaren’ van Will Tinnemans geeft een choquerende bloemlezing van de gevolgen van de zware concurrentie aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Het ironische is nu dat de overheden die in veel gevallen deze concurrentie in de hand werken, consequent over Jasper, Sylvia en hun lotgenoten blijven spreken als over ‘klanten’. 

Afgelopen weken las ik afwisselend in het boek ‘de kwetsbaren’ en in de managementbestseller ‘klantgerichtheid’ van Jos Burgers. Zo las ik de ene dag verhalen van ‘klanten’ als Jasper en Sylvia, en de andere dag over belang van aandacht en respect voor een goede klantrelatie. ‘De kwetsbaren’ schrijft over hoe duizenden Nederlanders strijden met elkaar om werk – en daarbij tegengewerkt worden door de bureaucratie en willekeur van hun overheid. En in ‘klantgerichtheid’ kwam één zin voortdurend terug – een zin die ik graag meegeef aan alle overheden: uw klanten zijn net mensen. Behandel ze dan ook zo.

Betrokken burgers

Verschenen in het Nederlands Dagblad op 25 juni 2014

 

U bent onverschillig, ongemotiveerd en heeft een gebrek aan algemene vaardigheden. Nou ja, u dan misschien niet, maar alle andere burgers wel. Tenminste, als we de wetenschappers en journalisten moeten geloven. Neem bijvoorbeeld het essay dat Kim Putters, directeur van het SCP, vorige week publiceerde. Daarin zegt hij: “zorgtaken worden tot nu toe vooral gedaan door een specifieke groep vrouwen van een jaar of veertig. Veel breder zal dat in de toekomst niet worden. Want de meeste burgers hebben onvoldoende vaardigheden en motivatie om zorgtaken voor een ander uit te voeren.” Dat maakt dat Putters niet zo veel vertrouwen heeft in de participatiesamenleving. 

In zijn pessimisme over burgers staat Kim Putters niet alleen. De Amerikaanse historicus Donald Kegan zei in zijn afscheidsrede van Yale University, vorig jaar besproken in deze krant, bij burgers vooral ‘een culturele leegte, onwetendheid over het verleden en een gevoel van ongeworteldheid en zinloosheid’ aan te treffen. 

Kortom: we zijn van betrokken, zorgzame inwoners veranderd in onverschillige, ongemotiveerde burgers met een gebrek aan vaardigheden. Volgens Kegan is dat de doodsteek voor de westerse democratie in haar huidige vorm – en Putters verwacht daardoor weinig goeds van de participatiesamenleving. Nu schuilt er in die waarschuwingen natuurlijk een kern van waarheid. Ik ben het met Putters eens dat er meer betrokkenheid van burgers wordt verwacht dan realistisch is. Maar ik ben toch niet pessimistisch over de toekomst – de participatie komt volgens mij alleen uit een andere bron dan de overheid verwacht.  

Die bron is volgens mij: sociaal ondernemerschap. Allerlei ondernemers nemen uit eigen beweging verantwoordelijkheid voor de samenleving en gaan taken oppakken die we de afgelopen decennia als het domein van de overheid zijn gaan zien. Ik ken ondernemers die woongemeenschappen voor ouderen initiëren, of grote groepen vrijwilligers weten te mobiliseren om zorgtaken voor buren uit te voeren. Ik ken start-ups die werkloze jongeren helpen te ondernemen. Niet al die plannen zijn succesvol, maar dat is juist goed. Immers: alleen de ideeën die voldoende (financieel) draagvlaak vinden, groeien uit.

Het initiatief verschuift hiermee van overheid naar (kleine) ondernemers. Als die kiem uitgroeit tot een nieuwe moraal, kan dat nieuwe vormen van bestuur afwingen. Een vorm waarin niet langer de overheid mandaat krijgt van de kiezende burgers om beleid te maken, maar een vorm waarin ondernemers die publieke taken uitvoeren hiervoor ruimte en gelegenheid krijgen van de overheid. Daarvoor is het nodig dat de overheid zich gaat inspannen om te zorgen dat het beleid deze sociale bedrijven ondersteunt en niet beknot. De betrokken burger is niet verdwenen, hij heet nu alleen betrokken ondernemer.