Gepubliceerd in het Nederlands Dagblad op 21 februari 2012
Geld speelt geen rol. Althans, niet voor een heer van stand als Ollie B. Bommel. Voor de rest van de wereld is geld niet onbelangrijk. Sla de krant maar open: een nieuwe recessie, nog altijd geen oplossing voor Griekenland, miljarden extra bezuinigingen. Geld speelt een hoofdrol, zeker in een crisis die is ontstaan door oplopende schulden. Eigenlijk is dat niets nieuws: eeuwen geleden verkeerde Nederland al in vrijwel exact dezelfde situatie.
In de 17e eeuw was Nederland een wereldmacht, die de handel in Europa en met overzeese koloniën domineerde. Maar al in de 18e eeuw was het met die sterke positie gedaan. Economisch verval zette in en welvaart sloeg om in armoede. In deze context introduceerde de econoom John Law een soort piramidespel. Overal in Nederland werden handelscompagnieën opgericht. Nog voor zo’n bedrijf echt bestond werden de aandelen al verhandeld. De eerste kopers waren vaak de rijke poorters van de stad. Zij verkochten hun aandelen weer aan ambachtslieden en dienstboden. Die hoopten hun aandelen meteen met winst door te verkopen. Men kocht daarom aandelen met schuldbekentenissen en niet met eigen geld. Toen deze windhandel uiteen klapte, gingen veel mensen bankroet.
De windhandel nam een vlucht in een periode tussen twee economische systemen in. De tijd van internationale handel met koloniën was voorbij. Maar de industriële revolutie, die in de 19e en 20e eeuw voor een opbloeiende economie zou gaan zorgen, liet nog op zich wachten. Wie een inkomen wilde verdienen moest daardoor hard werken. Maar de generatie die in de welvaart van de 17e eeuw was opgegroeid had daar geen zin in. De ambachtlieden zagen meer in snelle winst door windhandel.
Er zijn veel overeenkomsten met de huidige crisis. Ook wij bevinden ons in een tijd tussen twee economische systemen. We hebben nog tot diep in de 20e eeuw genoten van de welvaart die technologische vernieuwing ons bracht, maar die periode is nu voorbij. Hoe het volgende systeem eruit ziet, en wanneer dat zich aandient – daar kunnen we alleen maar naar gissen. Ondertussen moet wie brood wil verdienen daar (weer) hard voor werken. Voor een generatie die is gewend aan welvaart is dat even wennen. Ook nu zijn er mensen die liever kiezen voor risico’s, bonussen, speculaties en snelle cash.
Die honger naar geld is niet alleen te zien bij snelle bankiers, maar ook studenten, gezinnen, spaarders. We zijn gaan lenen, rekenen en we zoeken naar de slimste belastingtrucs.De geldzucht treft zelfs mensen voor wie geld geen rol speelt. In één van de verhalen van Marten Toonder wordt ook Ollie B. Bommel gegrepen door een windhandel die hem flink in de problemen brengt. Uiteindelijk verzucht de heer van stand: ‘Zelfs mijn fijn gedachtenleven heb ik verloren, want ik kan alleen nog maar aan geld denken. En dat is toch wel erg grof.’
Als we eerlijk zijn, speelt geld vaak een grotere rol dan we willen. Laten we het ons leven beïnvloeden, of lukt het ons een fijn gedachtenleven te behouden?
