Een bevriend gemeentelid kiest er deze vastentijd voor om vooral biologische producten te eten. Dat past in een trend. Steeds meer van mijn vrienden en kennissen zijn vegetariër of, net als ikzelf, flexitariër. Een collega eet zelfs alleen nog natuurlijke producten zonder toegevoegde suikers of conserveermiddelen.
Als je mijn vrienden en mij vraagt naar onze motieven, zeggen we dat die levensstijl beter is voor het milieu, en duurzamer. Bij christenen speelt ook mee dat ze de natuur niet willen overvragen en goed rentmeester willen zijn. Dat zijn nobele uitgangspunten waar niets op af te dingen is. Maar als ik eerlijk ben is dat niet het hele verhaal.
Want waarom kopen we wel biologische kippetjes, maar lopen we nog steeds in veel te goedkope jeans die in elkaar gezet zijn onder miserabele arbeidsomstandigheden? Waarom kiezen we wel voor vegetarische roerbakreepjes, maar kopen we zonder blikken of blozen elk jaar een nieuwe smartphone die in een fabriek door kinderhandjes in elkaar is gezet? Om het antwoord op deze vragen te vinden moeten we iets meer begrijpen over de psychologische processen die onze keuzes beïnvloeden.
Lange tijd werd gedacht dat mensen vooral kiezen door te letten op hun eigen portemonnee. Deze homo economicus weegt zakelijk alle voor- en nadelen af, en kiest dan de meest voordelige optie. Will Tiemeijer, onderzoeker bij de WRR, rekent juist af met die theorie. Onze keuzes zijn volgens hem juist grotendeels gebaseerd op onbewuste processen. ‘De macht der gewoonte’ is zo’n onbewust proces. Ook sociale drijfveren spelen een grote rol: we willen graag bij de groep horen en passen ons aan onze omgeving aan.
Die onbewuste invloeden hebben één gemene deler: ze gaan over het hier en het nu. Ze verkleinen onze beslissing tot dat wat we direct kunnen beïnvloeden of zelf kunnen ervaren. Goed handelen voor de kindertjes in China kunnen we niet zelf ervaren. Daardoor speelt die overweging op het moment dat we aan de kassa staan niet mee in onze keuzeprocessen. Natuurlijk kunnen we dat wel veranderen, zo zegt Tiemeijer: we kunnen die onbewuste processen bijsturen en controleren. Maar dat vergt een bewuste ingreep in automatische processen.
Bij de kippetjes is dat anders. Het eten van biologische producten heeft wel een directe betekenis in het hier en nu. We eten die voedingsmiddelen immers meteen op. Als we kiezen voor de biologische kip in plaats van de kiloknaller krijgen we direct een beloning: we voelen ons trots omdat we iets gezonds hebben gegeten: kip zonder enge hormonen.
Dat we vaker gezonde keuzes maken die ook nog eens positief uitwerken op de natuur om ons heen is natuurlijk goed. Het is de uitdaging om nóg een stap verder te gaan en juist die keuzes te maken waar wijzelf niet direct profijt van hebben. Dat is mogelijk, maar wel moeilijk. Ik ga de rest van deze vastentijd mijn best doen!
