Op 27 juli 2014 verschenen in het Nederlands Dagblad
Er ligt een man in een bushokje, een lege fles naast hem op
de grond. De straat is grauw en grijs -
maar rechtsboven het bushokje zijn de contouren zichtbaar van een
kosmonaut. Een oude vrouw, in lompen gehuld, scharrelt tussen stapels lege dozen.
In de schaduwen achter haar is een heel andere werkelijkheid verborgen, een met
bloemen in plaats van karton.
Het zijn beelden uit de serie lost expectations van de Oekraïense schilder Marina
Shkarupa. Ik zag haar werk een paar weken geleden, in het Museum voor Moderne
Kunst in Pärnu, Estland. Het museum had een kleine, maar indringende expositie
georganiseerd van moderne Oekraïense kunst. De expositie, onder de veelzeggende
titel anticipation (verwachting,
voorgevoel) opende met een krachtige fotoserie, gemaakt tijdens de protesten op
het Onafhankelijkheidsplein in Kiev in december 2013. Naast de beelden bleef
ook het bijschrift mij bij: ‘op deze foto’s kunt u volgen hoe zo’n honderd
Oekraïners met hun leven betaalden voor hun dromen.’
Terwijl het conflict in de
Oekraïne steeds grimmiger werd, moest ik regelmatig terugdenken aan deze
expositie. De kunst die ik in Estland had gezien, had me iets laten voelen van
de donkere angst van de Oekraïense bevolking, een angst om beroofd te worden
van hun dromen, verwachtingen en perspectieven.
Ook onder de Esten zelf zijn de
herinneringen aan een tijd van angst en onderdrukking nog vers. Jan Brokken
verwoordt het in zijn boek Baltische zielen
als volgt: ‘generaties zijn hier opgegroeid met de KGB. Dat raak je nooit
meer kwijt. Vanaf een bepaalde generatie zijn de Esten nog steeds bang, bang,
eeuwig bang.’ De foto’s en schilderijen zullen bij de Esten dus nog vele malen
sterkere emoties oproepen dan bij mij. De toelichting bij de expositie geeft
ook blijk van zo’n sterke betrokkenheid: ‘De donkere wolken van de geschiedenis
trekken weer samen boven de Oekraïense hemel. Wij willen daarom ons geloof en
onze hoop in een goede toekomst voor hen uitspreken. Want elke natie heeft
vriendelijke buurlanden nodig om hen te steunen in hun dromen.’
Maar de toelichting gaat een stap
verder: ‘We willen geen eenrichtingsverkeer. Daarom exposeren de beste Estse
kunstenaars gelijktijdig in Kiev, in een expositie die draait om het geloof dat
de basisrechten van de mens heilig zijn.’
Dat statement maakte deze
expositie de meest beladen tentoonstelling die ik ooit heb bezocht. Want een
uitwisseling gaat een grote stap verder dan betrokkenheid. De expositie gaf
niet alleen het gevoel van angst van de Oekraïense kunstenaars een stem, maar gaf
daar door de uitwisseling ook antwoord op. Het maakte de tentoonstelling tot
meer dan een mooi gebaar. De uitwisseling maakt het verschil tussen meeleven op
afstand en actief deelnemen.
Ik hoop dat ook onze culturele
sector in deze oorlogszomer wegen vindt om het Estse voorbeeld na te volgen. En
dat ook wij in onze kunst de taal vinden emoties te delen en uit te wisselen met
alle bevolkingsgroepen die deze zomer met levens hebben moeten betalen voor hun
dromen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten