dinsdag 26 augustus 2014

Anticipation



Op 27 juli 2014 verschenen in het Nederlands Dagblad

Er ligt een man in een bushokje, een lege fles naast hem op de grond. De straat is grauw en grijs -  maar rechtsboven het bushokje zijn de contouren zichtbaar van een kosmonaut. Een oude vrouw, in lompen gehuld, scharrelt tussen stapels lege dozen. In de schaduwen achter haar is een heel andere werkelijkheid verborgen, een met bloemen in plaats van karton.

Het zijn beelden uit de serie lost expectations van de Oekraïense schilder Marina Shkarupa. Ik zag haar werk een paar weken geleden, in het Museum voor Moderne Kunst in Pärnu, Estland. Het museum had een kleine, maar indringende expositie georganiseerd van moderne Oekraïense kunst. De expositie, onder de veelzeggende titel anticipation (verwachting, voorgevoel) opende met een krachtige fotoserie, gemaakt tijdens de protesten op het Onafhankelijkheidsplein in Kiev in december 2013. Naast de beelden bleef ook het bijschrift mij bij: ‘op deze foto’s kunt u volgen hoe zo’n honderd Oekraïners met hun leven betaalden voor hun dromen.’

Terwijl het conflict in de Oekraïne steeds grimmiger werd, moest ik regelmatig terugdenken aan deze expositie. De kunst die ik in Estland had gezien, had me iets laten voelen van de donkere angst van de Oekraïense bevolking, een angst om beroofd te worden van hun dromen, verwachtingen en perspectieven.

Ook onder de Esten zelf zijn de herinneringen aan een tijd van angst en onderdrukking nog vers. Jan Brokken verwoordt het in zijn boek Baltische zielen als volgt: ‘generaties zijn hier opgegroeid met de KGB. Dat raak je nooit meer kwijt. Vanaf een bepaalde generatie zijn de Esten nog steeds bang, bang, eeuwig bang.’ De foto’s en schilderijen zullen bij de Esten dus nog vele malen sterkere emoties oproepen dan bij mij. De toelichting bij de expositie geeft ook blijk van zo’n sterke betrokkenheid: ‘De donkere wolken van de geschiedenis trekken weer samen boven de Oekraïense hemel. Wij willen daarom ons geloof en onze hoop in een goede toekomst voor hen uitspreken. Want elke natie heeft vriendelijke buurlanden nodig om hen te steunen in hun dromen.’

Maar de toelichting gaat een stap verder: ‘We willen geen eenrichtingsverkeer. Daarom exposeren de beste Estse kunstenaars gelijktijdig in Kiev, in een expositie die draait om het geloof dat de basisrechten van de mens heilig zijn.’

Dat statement maakte deze expositie de meest beladen tentoonstelling die ik ooit heb bezocht. Want een uitwisseling gaat een grote stap verder dan betrokkenheid. De expositie gaf niet alleen het gevoel van angst van de Oekraïense kunstenaars een stem, maar gaf daar door de uitwisseling ook antwoord op. Het maakte de tentoonstelling tot meer dan een mooi gebaar. De uitwisseling maakt het verschil tussen meeleven op afstand en actief deelnemen. 

Ik hoop dat ook onze culturele sector in deze oorlogszomer wegen vindt om het Estse voorbeeld na te volgen. En dat ook wij in onze kunst de taal vinden emoties te delen en uit te wisselen met alle bevolkingsgroepen die deze zomer met levens hebben moeten betalen voor hun dromen. 




Geen opmerkingen:

Een reactie posten